Rozdział I

Północnofrancuskie Zagłębie Górnicze na Górnym Śląsku

Północnofrancuskie Zagłębie Górnicze na Górnym Śląsku to krótka opowieść o tym, jak zrobiłem zdjęcie „Poranek na Śląsku” i łańcuch skojarzeń estetyczno-biograficznych tułającego się śląskiego przesiedleńca.

Jest sło­necz­ny kwiet­nio­wy pora­nek. Razem z Dawi­dem i Ronal­dem prze­mie­rza­my Gór­ny Śląsk. Sie­dzę na tyl­nym sie­dze­niu samo­cho­du, a obok mnie leży apa­rat foto­gra­ficz­ny. Wjeż­dża­my do Świę­to­chło­wic, do dziel­ni­cy Lipi­ny. Podzi­wia­my mija­ny powo­li kra­jo­braz miej­ski z typo­wy­mi dla Ślą­ska cegla­ny­mi fasa­da­mi sta­rze­ją­cych się domów. Po pra­wej stro­nie spo­strze­gam sie­dzą­cą w oknie na para­pe­cie dziew­czy­nę, któ­ra roz­ko­szu­je się pierw­szy­mi cie­pły­mi pro­mie­nia­mi słoń­ca. Sie­dze­nie w oknie to tutaj rodzaj tra­dy­cji, podob­nie jak w Zagłę­biu Ruh­ry. Moni­to­ring sprzed ery kamer przemysłowych.

Podzi­wiam tę nie­zwy­kłą, miej­ską pano­ra­mę, któ­ra wywie­ra na mnie wra­że­nie głę­bo­kie­go spo­ko­ju. Pro­szę Ronal­da, aby zatrzy­mał auto. „Czy to jakiś plan fil­mo­wy?” – zasta­na­wiam się. Czy nadal jestem na zna­jo­mym i tak mi bli­skim Gór­nym Ślą­sku, czy może we Fran­cji albo w Sta­nach? Na krót­ką chwi­lę zosta­łem skon­fron­to­wa­ny z moty­wem, któ­ry wywo­łał u mnie stan geo­gra­ficz­ne­go i cza­so­we­go zamie­sza­nia. Dokąd my zaje­cha­li­śmy? Czy to Nowy Jork z obra­zu Edwar­da Hop­pe­ra z lat 20. ubie­głe­go wie­ku? A może nastro­jo­wa foto­gra­fia Wima Wendersa?

W tym miej­scu naj­wi­docz­niej sta­nął czas. Poran­ne świa­tło prze­mie­nia tę zwy­czaj­ną gór­no­ślą­ską uli­cę, sty­li­zu­jąc ją na kino­we tło ame­ry­kań­skie­go reali­zmu. Na moich oczach, mię­dzy cie­niem a świa­tłem, wyła­nia się prze­strzeń wester­no­we­go mia­stecz­ka, a świa­tło prze­obra­ża try­wial­ność miej­sca w ema­nu­ją­cą poczu­ciem spo­ko­ju i izo­la­cji sce­no­gra­fię. Brak ruchu ulicz­ne­go i tyl­ko dwie nie­re­al­ne posta­cie w odda­li. Dwie oso­by, jak sta­ty­ści, rosz­czą sobie pra­wo do miej­sca. Poran­ne słoń­ce wypeł­nia prze­strzeń kon­tra­sto­wym świa­tłem, kreu­jąc udu­cho­wio­ny miej­ski pej­zaż z nie­mal mistrzow­skim oświe­tle­niem. To widok, któ­ry musiał mi się już wcze­śniej przy­śnić, więc w pośpie­chu usta­wiam apa­rat. Wybie­ram for­mat pozio­my, ponie­waż ten układ kadru nada­je uli­cy zasłu­żo­ną głów­ną rolę. Kil­ka­krot­nie naci­skam spust migaw­ki i strze­lam zdję­cia, a resz­ta dzie­je się już w domu. Edy­tu­ję zdję­cia, a potem szu­kam wyja­śnie­nia dla napi­su, któ­ry namie­szał mi w gło­wie. „Le Nouve­au Com­bat­tant / Le mieux infor­mé”; „Nowy bojow­nik / wiesz wię­cej” – dla­cze­go tutaj, co to ozna­cza? Powo­li znaj­du­ję wyja­śnie­nia. Otóż mural został nama­lo­wa­ny pod koniec lat 80. spe­cjal­nie dla potrzeb fil­mu fabu­lar­ne­go „Le Bra­sier” reży­se­ra Éri­ca Bar­bie­ra. Tema­tem fil­mu są spo­ry spo­łecz­ne w pół­noc­no­fran­cu­skim zagłę­biu gór­ni­czym w latach 30. XX wie­ku. Napo­tka­na przez nas miej­ska prze­strzeń oka­zu­je się być praw­dzi­wym pla­nem fil­mo­wym sprzed lat.